OBRAZ KLINICZNY AZS

AZS charakteryzuje niezwykła heterogenność kliniczna, warunkująca odmienne fenotypy choroby, jednak wyodrębnia się pewne cechy kliniczne, uznane za charakterystyczne dla choroby. Są to kryteria rozpoznania AZS, z których kryteria Hanifina i Rajki stosowane i cytowane są najczęściej. Innymi, stosowanymi również w praktyce klinicznej są: kryteria United Kingom Working Party, kryteria Ringa czy kryteria Millenium. Pierwsze z kryteriów zostały opracowane i opublikowane w 1980 roku przez Jona M. Hanifina i Georga Rajka. Kryteria te dzielą się na podstawowe (większe) oraz mniejsze. Warunkiem rozpoznania AZS jest stwierdzenie u pacjenta przynajmniej 3 kryteriów podstawowych: świądu, przewlekłego i nawrotowego przebiegu choroby, dodatniego wywiadu atopowego u chorego i/lub członków rodziny oraz typowej lokalizacji zmian skórnych.

 Fazy kliniczne AZS

Wyróżnia się dwie fazy kliniczne AZS:

• Typ wypryskowaty– występuje u niemowląt i małych dzieci. Zmiany lokalizują się najczęściej w obrębie twarzy i odsiebnych części kończyn. W ciężkich przypadkach zajęta jest skóra całego ciała.
• Typ liszajowaty – dotyczy dzieci, młodzieży i dorosłych. Zmiany zajmują najczęściej doły łokciowe, podkolanowe. Zajęcie większej powierzchni ciała (ponad 50% powierzchni skóry pacjenta) określa się terminem erytrodermii.

Pierwszymi objawami klinicznymi AZS u małych dzieci jest suchość i szorstkość skóry. Natomiast skórne objawy zapalne, o typowym rumieniowo–złuszczającym charakterze pojawiają się na skórze twarzy, stopniowo obejmując szyję i tułów. Procesem chorobowym mogą być też objęte odsiebne części kończyn (np. ręce). Charakterystycznie dla AZS proces chorobowy nie obejmuje środkowej części twarzy i czubka nosa (objaw Yamamoto). Co jest niezwykle ważne, zmianom zapalnym towarzyszy intensywny świąd. Wynikiem drapania skóry (w okresie życia dziecka, gdy rozwinie się już odruch drapania) są nadżerki, które następnie pokrywają się strupem. W takich sytuacjach relatywnie często dochodzi do wtórnego nadkażenia bakteryjnego. Od 1–2 roku życia ogniska zapalnych zmian skórnych lokalizują się w okolicach zgięć stawowych, szyi oraz w okolicach zausznych. W tym okresie można zaobserwować pojawianie się przeczosów, również spowodowanych odruchem drapania, podobnie jak charakterystyczne tzw. paznokcie wypolerowane/polakierowane (pocieranie skóry płytkami paznokciowymi). U starszych dzieci i nastolatków typowe są wypryskowe zamiany skórne o różnym stopniu nasilenia stanu zapalnego w obrębie zgięć stawowych, jak również w obrębie skóry rąk i stóp. Z kolei w przypadku osób dorosłych przeważa obraz przewlekłego wyprysku z lichenizacją, świadczącą o przewlekłości procesu zapalnego. Zmiany skórne nadal obejmować mogą zgięcia stawowe, skórę rąk i stóp (często dodatkowo obserwuje się rozwój alergii kontaktowej w odniesieniu do klasycznych alergenów środowiskowych) oraz szyi i karku (uczulenie w odniesieniu do Malassezia furfur). Bywają też przypadki AZS o niecharakterystycznym obrazie klinicznym (odmienne fenotypy AZS, o których wspomniano już wcześniej).

Można wyróżnić cztery morfologiczne warianty choroby:

• Wariant mieszkowy (Pityriasiformis lichenoid eczema): dotyczy zazwyczaj populacji japońskiej i charakteryzuje się występowaniem blaszkowatych ognisk lichenoidalnych z zaznaczonym złuszczaniem oraz grudek mieszkowych o zabarwieniu skóry, które lokalizują się na bocznych częściach tułowia.
• Wariant grudkowy lub liszajowaty: zmiany skórne o charakterze ognisk liszajowacenia w klasycznych dla AZS obszarach skóry z obecnością mieszkowych grudek (skóra wyprostnych powierzchni ramion, ud oraz czasem policzków).
• Typ prurigo: dotyczy zazwyczaj osób dorosłych i jest relatywnie rzadko rozpoznawanym wariantem AZS.
• Wariant pieniążkowaty: zmiany skórne mają charakter dobrze odgraniczonych od skóry otoczenia ognisk wyprysku, charakterystycznego dla eczema nummulare lub eczema discoidale i zwykle obserwuje się w ich obrębie wtórne zakażenie  Odmiana ta jest szczególnie trudna w leczeniu.

Innymi wariantami AZS są:

• Juvenile papular dermatosis: wariant opisany w 1956 roku przez Suttona charakteryzuje się obecnością zmian skórnych w obrębie kolan i łokci, któremu towarzyszą zazwyczaj objawy kliniczne pyłkowicy. Typowa jest sezonowość zaostrzeń procesu chorobowego w okresie wiosennym.
• Odmiana grudkowo-guzkowa AZS: zazwyczaj występuje u pacjentów o ciemnym kolorze skóry, charakterystyczne są przebarwienia pozapalne skóry.

Autor: prof. dr hab. n. med. Magdalena Czarnecka-Operacz